نویسنده مهندس ذوالفقار رضاپور

آیا پایتخت طبیعت ایران(یاسوج) نهمین شهر آلوده جهان است!!؟

مهندس ذوالفقار رضاپور*

za_rezapour@yahoo.com

آلودگی هوا به وجود هر ماده ای در هوا که برای سلامتی انسان یا محیط آن مضر باشد اطلاق می گردد.شهر یاسوج مرکز استان کهگیلویه وبویراحمد که به علت طبیعت زیبای آن به پایتخت طبیعت ایران معروف می باشد دارای طبیعت زیبا و دلنشینی می باشد که هرساله ازنقاط مختلف ایران وجهان پذیرای خیل زیادی از گردشگران می باشد.

بنا بر گزارش سازمان بهداشت جهانی WHO در سال ۲۰۱۱ این شهر از لحاظ ذرات معلق در جو PM10 به همراه اهواز، سنندج و کرمانشاه جز ده شهر آلوده جهان طبقه بندی شدند بر اساس این گزارش سازمان بهداشت جهانی، موسسه کوارتز که یک موسسه پژوهشی است گزارش دیگری ارائه کرد و در آن لیست شهرهای آلوده جهان را معرفی کرد.شکل( ۱)

    شکل (۱) نمودار ارائه شده توسط موسسه کوارتز و طبقه بندی شهرهای آلوده جهان

باید اشاره شود برای بررسی آلودگی هوای یک شهر باید آیتمهای مختلفی اندازه گیری شود و در کل وضعیت آلودگی هوای یک شهر بر اساس پایش عناصر مختلفی انجام می گیرد ولی با توجه به اینکه گزارش سازمان بهداشت جهانی و نیز طبقه بندی موسسه کوارتز فقط بر اساس ذرات معلق در هوا بود وضعیت آلودگی هوای شهر یاسوج بر اساس ذرات معلق در جو که کمتر از ۱۰ میکرون قطر دارند بررسی شد.منظور از ذره معلق مجتمعی از یک ماده خالص بجز آب یا ترکیبی از مواد مختلف است که به صورت مایع یا جامد تحت شرایط نرمال در اتمسفر وجود داشته باشد(منصوری،۳۲:۱۳۹۰)

لازم به ذکر است که این ذرات معلق در جو می تواند از منابع مختلف وارد هوا شده که هم منابع طبعیی و هم منابع انسانی در این امر نقش دارند.منابع طبعیی انتشار ذرات معلق بیشتر باد و بلند کردن ذرات خاک ،دانه های ریز گرده گلها و گیاهان،خاکسترهای آتشفشانی،بادههای دریایی و نمکهای حاصل از تبخیر آب قطرات خارج شده آب دریا،آتش سوزی ها و واکنش های بین گازهای طبعیی جو می باشد.منابع انتشار ذرات معلق بر اثر فعالیتهای انسانی نیز شامل موارد :فعالیتهای حمل و نقلی(انواع وسایل نقلیه)احتراق سوخت ها در منابع خانگی، تجاری، و صنعتی (تاسیسات گرمایشی،پخت و پز ومشعلها)فرایندهای صنعتی وکارخانجات تولیدی(نیروگاه ها،پالایشگاه ها،کارخانه جات شیمیایی،مواد معدنی،تولید آسفالت،سیمان وگچ، معادن و..عملیات عمرانی(جاده سازی،پل سازی،ساختمان سازی و…)فعالیتهای شهری،اجتماعات انسانی،دفع زباله وفعالیتهای کشاورزی و دامداری می باشد.
براساس شاخص استانداردآلودگی هوا PSIوضعیت کیفی هوابرای ذرات معلق مطابق جدول شماره(۱)میباشد.(منصوری،۸۱:۱۳۹۰)

                                                 جدول شماره (۱) شاخص استانداردآلودگی هوا PSI وضعیت کیفی هوا برای ذرات معلق 

ایستگاه آلودگی شهر یاسوج که از سال ۱۳۸۳ در این شهر نصب شده علاوه برمیزان ذرات معلق بقیه پارامترهای آلودگی هوا، نظیر SO2،NO2،O3،COوNOx را نیز اندازه گیری میکند.میانگین ذرات معلق در هوای شهر یاسوج بر اساس شاخص PM10 در سال ۱۳۸۸ از ۱۰۰ تا ۷۶۶ میکروگرم برمترمکعب در تغییربوده است میانگین میزان ذرات معلق نیز در این سال ۲۳۶ میکروگرم بر متر مکعب بود . با توجه به اینکه از لحاظ تقویمی با تغییر نسبتا کمی سال ۱۳۸۸ مقارن با سال ۲۰۰۹ میلادی می باشد (فقط ماههای دی ،بهمن و اسفند جز ۲۰۱۰ می باشد) می توان گفت که عدد اعلام شده در گزارش سازمان بهداشت جهانی برای میزان ذرات معلق جو در هوای شهر یاسوج برای سال ۲۰۰۹که ۲۱۵ میکروگرم برمترمکعب ذکر شده نزدیک به واقعیت می باشد.

با توجه به نمودار شماره(۱) که بر اساس گزارش سال ۲۰۱۱ سازمان بهداشت جهانی تهیه شده در بین ۱۷ شهری از ایران که آمار آن توسط این سازمان در سال ۲۰۰۹ بررسی شده یاسوج با میزان میانگین ۲۱۵ میکروگرم در مترمکعب ذرات معلق(PM10) در جو بعد از اهواز،سنندج و کرمانشاه آلوده ترین می باشد.که این مقدار بر اساس شاخص استاندارد آلودگی یعنی PSI برای افراد حساس، ناسالم می باشد. باید تاکید کنیم که این گزارش برای ایستگاههای ایران بر اساس آمار سال ۲۰۰۹ می باشدویا مثلا برای کشور هند از آمار سال۲۰۰۸ و برای پاکستان از آمار سالهای ۲۰۰۳ تا ۲۰۰۴ استفاده شده است که نمی توان بر اساس این نوع گزارش شهرهای دو کشور که مبنای آمار یکسانی ندارند را مقایسه کرد.و این مورد در گزارش موسسه کوارتز نیز رعایت نشده است و در همینجا نیز باید یادآوری کنیم که این آمار فقط برای شهرهایی است که ایستگاه آلودگی دارند و بقیه شهرها و نیز کشورهایی نظیر عراق لحاظ نشده است. بنابراین بکار بردن واژه آلوده ترین شهرهای جهان در چنین شرایطی مبنای علمی ندارد.

                                                                                                      نمودار شماره (۱)

اگرچه دلایل مختلفی جهت افزایش ذرات معلق هوا در شهر یاسوج وجود دارد اما پدیده گرد وغبار یکی از منابع اصلی این افزایش طی سالهای اخیر و به ویژه سال ۲۰۰۹ (۱۳۸۸) می باشد. بررسی ها نشان می دهند که استان کهگیلویه و بویراحمد همچون سایر استانهای واقع در غرب ایران به علت ورود گرد وغبار از کشورهای عراق،عربستان، سوریه و اردن در ایامی از سال دارای هوایی آلوده از نظر ذرات معلق در اتمسفر می باشد. پایتخت طبیعت ایران یعنی شهر یاسوج نیز علیرغم اینکه در بیشتر ایام سال دارای هوایی سالم می باشد اما همچون سایر مناطق استان در ماههایی از سال در صورت وقوع پدیده گرد وغبار هوای ناسالمی خواهد داشت اگرچه همچنان به علت طبیعت زیبا ونیز آلودگی کمتر نسبت به بقیه شهرهای استانهای غربی ایران مکان مناسبی برای استفاده گردشگران خواهد بود.

در پایان ذکر این نکته ضروری است که متاسفانه در انعکاس گزارش سازمان بهداشت جهانی و همچنین گزارش موسسه کوارتز در رسانه های مختلف در کشورمان دقت لازم صورت نگرفت و بکار بردن اصطلاح آلوده ترین شهرهای جهان بدون ذکر جزئیات و دلیل این گزارشات برای شهرهایی نظیر یاسوج دور از واقعیت به نظر می رسد.

منابع و مراجع :

۱. استانداری کهگیلویه و بویراحمد،) دفترآمارواطلاعات،واحد نقشه).۱۳۹۲
۲. اصیلیان،حسن.قانعیان،محمدتقی.غنی زاده، قادر.۱۳۸۶″آلودگی هوا،منابع،اثرات،روشهای کنترل،قوانین و مقررات،استانداردها”
۳. بانک اطلاعات و آمار اداره کل هواشناسی استان کهگیلویه و بویر احمد۱۳۹۲
۴. رضاپور،ذوالفقار.نامجو،کیوان.منتظری،مجید.۱۳۹۱،بررسی تاثیر پدیده گرد وغباربرگردشگری دراستان کهگیلویه وبویراحمد.دانشگاه آزاد نجف آباد. اولین همایش جغرافیا و گردشگری در هزاره سوم.
۵. رضاپور،ذوالفقار، بررسی آماری و سینوپتیکی پدیده گرد وغبار دراستان کهگیلویه وبویراحمد، پایان نامه کارشناسی ارشد، دانشگاه آزاد اسلامی نجف آباد، ۱۳۹۱.
۶. رضاپور،ذوالفقار،خضریان نژاد،نجمه،منتظری،مجید، ۱۳۸۹،تحلیل آماری و سینوپتیکی پدیده گرد وغبار درشهر یاسوج،دانشگاه آزاداسلامی اراک،دومین همایش ملی مقابله با بیابان زایی و توسعه پایدارتالابهای کویری ایران.
۷. مرکز آمار سازمان محیط زیست استان کهگیلویه و وبویر احمد۱۳۹۲
۸. مرکز آمار سازمان میراث فرهنگی ،صنایع دستی و گردشگری استان کهگیلویه و وبویر احمد۱۳۹۲
۹. منصوری،نبی الله.۱۳۹۰″آلودگی محیط زیست(هوا،آب،پسماند،صوت)”انتشارات آراد کتاب

۱۰-http://www.who.int/en/
11-http://www.kb-weather.ir/Default.aspx

این مطلب برگرفته از مقاله ای با عنوان ” بررسی گزارش سازمان بهداشت جهانیWHO در سال ۲۰۱۱ در مورد وضعیت آلودگی شهر یاسوج پایتخت طبعیت ایران”می باشد که علاقه مندان می توانند اصل مقاله را از بخش تحقیقات هواشناسی استان کهگیلویه وبویراحمد دریافت و مطالعه نمایند.

*رئیس گروه تحقیقات هواشناسی کاربردی استان کهگیلویه وبویراحمد